رقبای جدید تلویزیون ایران در فضای مجازی این چالش به نفع کدام طرف تمام می‌شود؟

18:00:53 1395/03/14

سمانه فراهانی: دنیای مجازی و نرم‌افزارهای موبایل فرصتی را برای مخاطبان قهر کرده با تلویزیون فراهم ساخته‌اند تا در فضایی که در آن نشانی از خط قرمزهای سلیقه‌ای و فراوان صداوسیما نیست، ‌به تماشای گفت‌وگوهای تصویری و گزارش‌هایی بنشینند که پیش‌ازاین انحصار پخش چنین برنامه‌هایی فقط و فقط از آن سیمای جمهوری اسلامی ایران بود. تا همین دو سال قبل کمتر کسی عوامل تولید برنامه‌های اینترنتی را به رسمیت می‌شناخت و حتی برای پوشش رویدادهایی مثل جشنواره فیلم فجر از آن‌ها دعوت می‌کرد، اما در ماه‌های اخیر رسانه‌های مجازی با تولید برنامه‌های مختلف هم مخاطبان زیادی پیداکرده‌اند،‌ و هم به‌صورت یک رسانه‌ی جدی و مهم معرفی‌شده‌اند. این اتفاق حی باعث شده تا خبرهایی مبنی بر حمایت‌های میلیونی بخش خصوصی و دولتی از چنین رسانه‌هایی شنیده شود که کارشان تهیه و پخش محتوای تصویری است کرد. چهره‌های شناخته‌شده در فضای مجازی «دید در شب» رضا رشید پور یکی از نخستین برنامه‌های گفت‌وگومحور در فضای مجازی بود. رضا رشید پور در این برنامه که روی خروجی سایت آپارات قرار می‌گرفت، مصاحبه‌های جنجالی بسیاری با هنرمندان و سیاستمداران انجام داد که یکی از پرمخاطب‌ترین این برنامه‌ها مصاحبه با سحر قریشی بود. بخشی از این گفتگو بارها در شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای ارتباطی مثل تلگرام بازنشر و حتی برای آن انیمیشن هم ساخته شد. فصل ابتدایی «دید در شب» با اجرای رشید پور به پایان رسید و او به دلیل درخواست‌های مدیران صداوسیما، پس از مدتی ممنوع‌التصویری به تلویزیون بازگشت تا برنامه‌ای تازه بانام «صفر صفر» اجرا کند. این برنامه از شبکه سه روی آنتن رفت و باوجود دربرگیری وسیع این شبکه، اما درنهایت موفقیتی در حد و اندازه‌ی «دید در شب» نیافت. آپارات که ازجمله سایت‌های اشتراک ویدیو است، پس از بازگشت رضا رشید پور به صداوسیما به دنبال نگاه‌داشتن مخاطبان خود برنامه گفت‌وگومحور تازه‌ای بانام «چارگوش» تولید کرد. این برنامه که در حوزه موسیقی است ابتدا با اجرای احسان کرمی و آزاده صمدی روی سایت قرار می‌گرفت و پس از مدتی زهرا عاملی و محراب قاسم‌خانی این برنامه را ادامه دادند. این سایت که ظاهراً بودجه‌ی انجام چنین فعالیت‌هایی را دارد، این روزها در حال انتخاب گروهی برای ساخت برنامه سینمایی است.   تی وی پلاس هم که جزو نخستین تلویزیون‌های اینترنتی در ایران محسوب می‌شود، پس از حدود دو سال و نیم جایگاهی میان مخاطبان خود یافته است. این تلویزیون گفت‌وگوهایی با چهره‌های شناخته‌شده و حتی ناشناخته دارد اما کمتر مصاحبه‌ای از میان این گفت‌وگوها جنجالی شده است. جذابیت این فضا به حدی بالا رفته که حتی پای چهره‌هایی مثل فریدون جیرانی را هم به فضای مجازی و تولید برای ارائه در این فضا بازکرده است. جیرانی که نخستین مجری و سردبیر برنامه‌ی تلویزیونی «هفت» بود، حالا در این فضا مشغول به کارشده و با چهره‌های مختلف گفت‌وگو می‌کند.  کار جیرانی از جشنواره فیلم فجر سال گذشته آغاز شد و در این فاصله برخی از گفت‌وگوهایش (مثل گفت‌وگو با مریلا زارعی، ابراهیم حاتمی کیا و کمال تبریزی) سروصدا کرد و به رسانه‌های مکتوب هم کشیده شد. یک قانون نانوشته صداوسیما این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که به نظر می‌رسد،‌ صداوسیما چندان دل‌خوشی از این ماجرا ندارد. موفقیت این برنامه‌ها که گاه با عوامل تولید و هزینه‌های بسیار کمتری نسبت به برنامه‌های تلویزیونی،‌تهیه و پخش می‌شوند، خواسته و ناخواسته بخشی از مخاطبان رسانه‌ی ملی را از آن خود می‌کنند و انحصاری را که تا پیش‌ازاین فقط در اختیار صداوسیما بود،‌به چالش می‌کشند. شاید به همین خاطر است که مدیران قدیمی و جدید تلویزیون پس از چند صباحی که این برنامه‌ها را جدی نگرفتند،‌به فکر راه‌حل‌هایی برای مقابله با چنین اتفاقی افتادند و در گام اول کوشیدند مجری‌هایی را که به سمت فضای مجازی کوچ کرده بودند،‌به جعبه‌ی جادو برگردانند. دومین گام مدیران تلویزیون، ایجاد محدودیت‌های پیدا و پنهان برای مجریان و چهره‌هایی بود که هم‌زمان هم در صداوسیما حضور داشتند و هم در فضای مجازی. احسان کرمی که حضور موفقی در برنامه «چارگوش» داشت درباره دلیل حضور نداشتن در قسمت‌های بعدی این برنامه می‌گوید: «من بااطلاع مدیران سازمان به «چارگوش» رفتم، اما پس از پخش چند برنامه آن‌ها از من خواستند که از میان صداوسیما و شبکه‌های اینترنتی یکی را انتخاب کنم و من با توجه به مخاطب بیشتر، صداوسیما را انتخاب کردم.» این قانون نانوشته درباره همکاری با سایت‌ها و تلویزیون‌های اینترنتی وجود دارد و بر اساس این قانون اگر فردی (تهیه‌کننده، کارگردان و مجری) با این برنامه‌ها همکاری داشته باشد، امکان فعالیت در صداوسیما نخواهد داشت به همین دلیل برخی افراد بدون قید نام خود با برنامه‌های موجود در فضاهای مجازی همکاری دارند. کرمی در مورد تفاوت مخاطبان اینترنتی با مخاطبان صداوسیما هم می‌گوید: «مخاطب در برنامه‌های تلویزیونی با مخاطب اینترنتی فرق چندانی ندارد و بر اساس کیفیت برنامه مخاطبان جذب آن خواهند شد، اما همچنان تعداد مخاطبان تلویزیون وسیع‌تر از فضای مجازی است، حتی اگر کیفیت برنامه‌ها کمتر باشد.» به گفته احسان کرمی، «صد هزار بازدید در فضای مجازی مخاطب زیادی است و پیش‌بینی من این است که به‌زودی این شبکه‌ها رقابت فشرده‌تری با صداوسیما خواهند داشت و باوجود منع‌های قانونی بر میزان مخاطبان خود می‌افزایند درنتیجه نمی‌توانیم به‌سادگی از این پدیده‌ها بگذریم. به‌عنوان‌مثال در جشنواره کن امسال عمده اطلاع‌رسانی‌ها از طریق اینستاگرام صورت گرفت.» او می‌گوید که باید سیاست‌های تازه‌ای بر سازمان صداوسیما حاکم شود و تلویزیون‌های ایران و جهان به‌سرعت خود را با این رسانه‌ها وفق دهند. از امیر تتلو تا محمود شهریاری بر اساس بازدیدهای درج‌شده در این سایت‌ها میزان مخاطبان معمولاً از صد تا 40 هزار نفر متغیر است که این تعداد به نسبت جمعیت 70 میلیونی ایران رقم قابل‌توجهی نیست. البته اگر به این آمار تعداد بازنشر تمام با بخشی از برنامه‌های را در نرم‌افزارهای ارتباطی و شبکه‌های اجتماعی اضافه کنیم، رقم مخاطبان یک برنامه‌ی اینترنتی فراتر از این هم می‌رود. رسانه‌های رسمی (خبرگزاری‌های و سایت‌های خبری،‌روزنامه‌ها و مجلات) هم هرازگاهی به بازنشر تمام یا بخشی از این برنامه‌ها دست می‌زنند که خودبه‌خود باعث بیشتر دیده شدن چنین برنامه‌هایی می‌شود. فضای اینترنت و تولید برای پخش آنلاین البته جذابیت‌های خاص خودش را دارد. در این حوزه تولید و پخش به‌مراتب ارزان‌تر از تولید و پخش برنامه در تلویزیون است. از سوی دیگر در این رسانه‌ها محدودیت‌های صداوسیمای ایران وجود ندارد و برای انتخاب مهمانان هم ‌دست تولیدکنندگان بسته نیست. آن‌ها می‌توانند در استودیو‌های کوچک خود میزبان چهره‌های مختلفی باشند،‌از امیر تتلو گرفته تا محمود شهریاری. نشان دادن ساز، سخت‌گیری کمتر در مورد پوشش مهمانان و ... هم از دیگر مزایای این فضا در رقابت با صداوسیما است. تجربه‌ی تولید این برنامه‌ها نشان می‌دهد که حتی اگر مراجع نظارتی هم برای ممیزی برنامه‌ها وجود نداشته باشند، خود عوامل بر اساس عرف جامعه‌ی ما به شکلی برنامه‌هایشان را تولید می‌کنند که مشکل‌ساز نباشد. همچنان که تابه‌حال هیچ‌کدام از برنامه‌های تولیدی از سوی این بخش با چنین مشکلی مواجه نشده است. مسعود صنم مدیر تولید برنامه «دید در شب» هم درباره‌ی تفاوت کار در تلویزیون و اینترنت می‌گوید: در فضای اینترنتی محدودیت چندانی وجود ندارد و تنها باید تابع قوانین جمهوری اسلامی ایران بود. اما به لحاظ برنامه‌سازی تفاوت‌های بسیاری میان فضای اینترنتی و صداوسیما وجود دارد. بحث‌های تخصصی برای مخاطبان در فضای اینترنت جذاب نیستند و برای این دست از مخاطبان، بیشتر اخبار زرد و حاشیه‌های زندگی افراد مشهور اهمیت دارد. به همین دلیل الهام چرخنده، امیر تتلو و سحر قریشی پربازدیدی‌ترین مصاحبه‌ها شدند.
او در ادامه می‌افزاید: درواقع محتواهایی در جامعه‌ی ما وجود دارد که در تلویزیون نمی‌توان به آن‌ها پرداخت، اما در فضای اینترنتی به‌آسانی می‌توان درباره‌ی این موضوعات بحث کرد و پاسخ‌های خوبی گرفت. گروه «دید در شب» در انتخاب افراد مصاحبه قشرهای مختلف را مدنظر داشتیم و اگر یک هفته مهمان ما فردی فوتبالی بود هفته بعد یک سیاستمدار دعوت می‌کردیم و در برنامه‌ی بعد یک خواننده نسل جوان که طرفداران بسیاری داشت. صنم درباره‌ی تعداد بازدید در فضای اینترنتی توضیح می‌دهد: نکته اینجاست که در فضاهای اینترنتی مثل آپارات با کلیک روی برنامه بازدید به‌حساب نمی‌آید و شما باید ۲۰ درصد از کار را تماشا کنید تا یک بازدید محسوب شود. امیر تتلو 400 هزار بار دیده شد و لینک این مصاحبه در فضاهای بسیاری بازنشر شد، اما تعداد بازدید در آپارات را باید چندین برابر تخمین زد چراکه بازدیدهای موبایلی هم جزء آمار بازدید محسوب نمی‌شود. او با تأکید بر این‌که «دید در شب» اولین برنامه اینترنتی پرمخاطب محسوب می‌شود خاطرنشان می‌کند: بیشتر آدم‌هایی که مهمان «دید در شب» می‌شدند در فضای مجازی فعال بودند و این تبلیغ کمک زیادی در تعداد بازدیدها داشت. ما باید پنجشنبه‌ها ساعت ده شب برنامه را روی سایت می‌گذاشتیم و اگر پنج دقیقه دیر می‌شد مخاطبان پیغام می‌گذاشتند که حتماً در حال سانسور هستید که برنامه را تا این زمان آپلود نکردید. بودجه‌های کم، تولیدات ارزان زمانی که بخش خصوصی وارد عمل می‌شود، به لحاظ مالی همه‌چیز حساب‌شده‌تر است. در این برنامه‌ها از سوی موسسه سفارش‌دهنده مبلغی ثابت به‌عنوان بودجه در نظر گرفته می‌شود و پس‌ازآن بر اساس بازدید و جذب پشتیبان مالی سود اضافه‌ای نصیب گروه خواهد شد. به‌این‌ترتیب گروه‌های تولید در فضاهای مجازی مانند تلویزیون با مشکل بودجه مواجه نیستند و هزینه‌های آن‌ها بسیار آسان‌تر تأمین می‌شود. تلویزیون اینترنتی یا تولید محتوای دیداری شنیداری برای عرضه در فضای مجازی تازه در ایران پا گرفته و به نظر می‌رسد در این مدت کوتاه توانسته سری بین سرها دربیاورد و به رسانه‌ای جدی و قدرتمند تبدیل شود،‌ اما هنوز راه پیش‌ٍ روی این بخش طولانی‌ است و به نظر می‌رسد با شتابی که این حوزه پیداکرده در آینده بیشتر و بیشتر از آن گفته و نوشته خواهد شد. شب گذشته علیرضا قرانی نخستین کنسرت آنلاین را در ایران برگزار کرد و این کنسرت طبق اعلام عوامل برگزارکننده‌اش ۱۰ هزار مخاطب در سراسر ایران داشت،‌ شاید در آینده هم تعداد چنین برنامه‌هایی بیشتر شود و هم شاهد تولید و پخش فیلم و سریال هم برای این فضا باشیم. شاید کسی چه می‌داند؟ ۵۷۲۴۷

تله سینما

خبرآنلاین