وقتی عاشورا به تصویر کشیده می‌شود

18:00:30 1397/06/29

مهدی درستی: پیوند میان هنر و مفاهیم مذهبی سابقه‌ای دیرین دارد، از گذشته‌ای دور تا به امروز همواره گونه‌های مختلف هنری جایگاهی برای عرضه و معرفی مفاهیم دینی و معنوی بودند تا بدین طریق بتوانند تاثیرگذاری بیشتری بر مخاطبانشان داشته باشند. سیری که با هنر خوشنویسی و معماری در آغاز ورود اسلام به ایران آغاز شد و سپس با نقاشی، قلمزنی، طراحی پارچه و قالی و ... راه خود را پیش گرفت و در نهایت هم امروزه به گرافیک و عکاسی و تصویرگری ختم شده است. نقاشان در طی سالیان گذشته همواره در این مسیر پیشتاز و جلودار هنرمندان بودند و با توجه به این مفاهیم، آثاری ارزشمندی از خود به جای گذاشتند که در ذهن و روح مردم و همچنین تاریخ ماندگار شده و نسل‌های مختلفی را با خود همراه کردند. در میان تمامی رویدادها و موضوعات فرهنگی اما یک اتفاق تاریخی است که بیشترین توجه هنرمندان به آن معطوف بوده است و آثار متعددی نیز با محوریت آن تولید و عرضه شده است و آن واقعه عاشوراست. گستره فعالیت هنرمندان درباره عاشورا قابل توصیف نیست، از نقالی و پرده خوانی در قالب چهره‌نگاری امامان و شرح اتفاقات روز عاشورا و شهادت اصحاب امام حسین (ع) گرفته تا پس از آن که این مفاهیم به روی بوم‌های نقاشی رخت بر بستند و به شکل نقاشی‌های قهوه‌خانه‎ای ظهور پیدا کردند و در نهایت با هنر نقاشی مدرن حال و هوای دیگری پیدا کرده و به روزتر شدند. همواره در در ایام محرم گالری و نگارخانه‌ها به برگزاری نمایشگاهی مرتبط با موضوع محرم می‌پردازند و امسال نگارخانه‌های خانه هنرمندان نیز رنگ و بودی دیگری به خود گرفته است، این بار با نمایشگاه «علامت» که تلاشی است از تماشای چگونگی استفاده هنرمندان از نشانه‌هایی که با تعلق به یک باور یا اتفاق، معنای تثبیت شده‌ای یافته‌اند. نمایش گستره‌ای از وفاداری محض تا رسیدن به معنایی تازه از نشانه‌ها و نمادهایی که به مدد نگاه هنرمندان زنده مانده و گاه دامنه معنایی خود را گسترش دادند. تصاویری قدیمی از عزاداری‌های مردم در ایام محرم زیبایی خاصی به نگارخانه‌ها داده است و در این میان آثار نقاشی تماشاگر را مجذوب خود می کند و نمی گذارد که به راحتی از تماشای یک اثر دل بکند گویی گمشده ای در آثار است که می بایست آن را بیابد. از میان تمام آثار صدایی آشنا به گوش می‌رسد، از یک سمت مستند «اربعین» ناصر تقوایی است و سمت دیگر صدای علیرضا شجاع نوری در «روز واقعه» و سرگشتگی مثال زدنی‌اش. در میان تمام آثار اما چند اثر است که بیشتر از سایرین مخاطب را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد که به مرور آن‌ها می‌پردازیم. اثر تاثیرگذار و شگفت‌آور «یا ثارالله» در انتهای نگارخانه ممیز وقتی از تماشای «اربعین» تقوایی سیراب می شویم، به یک باره با اثری برخورد می کنیم که انسان را در همان لحظه اول میخکوب می کند. اثری که تمام آنچه در کربلا گذشته است را به یکباره نشان می‌دهد و مخاطب اگر بخواهد هم توان گذر از آن را ندارد، تابلوی «یا ثارالله» اثری از ناصر پلنگی. ناصر پلنگی هنرمند نقاش و مجسمه‌ساز که هنوز و پس از گذشت سال‌ها نقش و رنگ طراحی‌هایش بر دیوارنگاره مسجدجامع خرمشهر در یاد طیف گسترده‌ای از جامعه زنده است، این اثر زیبا را که با تکنیک رنگ روغن روی بوم کار شده در سال 59 خلق کرده است. این هنرمند که آثار فاخر متعددی با محوریت مفاهیم معنوی خلق کرده است در توضیح آن می‌گوید: «من همواره متاثر از نقاشان معنویت‌گرا و عرفانی عالم بوده‌ام و ردپای این نقاشان خویشاوند را چه در غرب و چه در شرق جست‌وجو کرده‌ام. علاوه بر فرانسه، انگلیس و استرالیا به کشور هند، چین، پاکستان، ترکمنستان هم سفر داشته‌ام و غیر از آن با جستار در کتابخانه‌ها ودیدن آثار موزه‌ها، دنبال نقاشانی بوده‌ام که با گرایش عرفانی و معنوی و با چشم دل به عالم نگاه می‌کردند نه با چشم ذهن.» «عاشورا» به روایتی دیگر در نگارخانه‌ها که قدم می‌زنیم، نام یک هنرمند بیشتر از دیگران تکرار می‌شود و آثارش بیشتر مخاطب را درگیر می‌کند. کاظم چلیپا نقاش پیشکسوت که بیشتر با آثارش درباره انقلاب و جنگ تحمیلی است، آثاری خاص و متفاوتی نیز درباره عاشورا و وقایع آن دارد که مهم ترین آن تابلوی «عاشورا» است. این اثر یکی از چند اثر این نقاش با موضوعیت واقعۀ کربلا است که در آن از نمادها و نشانه‌هایی که پیش‌تر در سقاخانه‌ها و همچنین در پرده‌های عاشورایی نقاشان مکتب قهوه‌خانه، دیده بودیم استفاده کرده است. از دیگر نکات این اثر می‌توان به رنگ‌های متفاوت آن نسبت به اغلب آثار مشابه اشاره کرد که رویکردی متفاوت هنرمند به موضوع را به نمایش می‌گذارد. تصاویری از عزاداری محرم در طول تاریخ از دیگر جذابیت های نمایشگاه، می‌توان به تصاویر آرشیوی از مراسم های عزاداری مردم در گذشته اشاره کرد، تصاویری که در پس هر کدام روایت‌های بسیاری نهفته بود. از تعزیه خوانی که هنر پرطرفدار و پر مخاطب آن روزها بوده است تا سینه زنی و زنجیرزنی دسته های عزاداری و علم هایی برای باشکوه تر شدن برگزاری مراسم عزاداری از جمله نکات جالب توجه این تصاویر بودند. جمعیت بسیار گسترده علاقه مندان به برگزاری تعزیه در این تصاویر نشان از جایگاه بالای این هنر در میان مردم آن زمان دارد، همچنین طیف گسترده حاضر در این تصاویر از دیگر عناصر مورد توجه بود، در همه عکس‌ها می توان از یک کودک خردسال تا یک بزرگ پا به سن گذاشته‌ای را رویت کرد. 241243

تله سینما

خبرآنلاین