نفس‌های آخر یکی از هنرهای اصیل ایران

18:00:35 1397/06/21

مهدی درستی: اگر یک بار هم در کوچه پس کوچه‌های محله‌های قدیمی تهران قدم زده و سری به قهوه‌خانه‌ها و بناهای قدیمی زده باشید حتما با نقاشی‌های زیبایی که صحنه‌ای از شاهنامه یا یکی از وقایع مذهبی را روایت می‌کند برخورد کرده‌اید. نقاشی‌هایی که زیبایشان که برای چند لحظه هم که شده آدم را میخکوب می‌کند و نمی گذارد که به راحتی از آن‌ها گذر کرد. نقاشی قهوه‌خانه‌ای که یکی از اصیل‌ترین شیوه‌های نقاشی ایرانی است و سال‌ها در تمامی رویدادهای مهم تاریخی در کنار مردم بوده است، دیگر در عصر حاضر کمتر مورد اقبال قرار گرفته است و این هم از معایب پیشرفت جامعه است که آدم را با گذشته و فرهنگش بیگانه می‌کند. نقاشان قهوه خانه‌ای یکی پس از دیگری این کم لطفی را دیدند و از این دنیا رخت بستند و رفتند و حال تنها بازمانده نسل طلایی‌شان در میان ما هست و نفس می‌کشد. جواد عقیلی نقاش پیشکسوت این حوزه است که در کنار فعالیت هنری، مجموعه کم نظیری از آثار بزرگان این حوزه را جمع آوری کرده است تا برای آیندگان بماند. این هنرمند که دیگر به دلیل مشکلات تنفسی قادر به فعالیت هنری و خلق آثار نیست، به تازگی نمایشگاهی از آثار بزرگان نقاشی قهوه خانه‌ای را در گالری فردا به نمایش گذاشته است. آثاری از اساتیدی چون فتح الله حسین قوللر آغاسی، جواد عقیلی، حسین همدانی، محمد فراهانی، علی اکبر لرنی، عباس ملوکی فر، حسین اسماعیل زاده و محمد مدبر. برگزاری این نمایشگاه که «مروری بر نقاشی قهوه خانه ای» نام دارد فرصتی را برایمان فراهم کرد تا با جواد عقیلی درباره وضعیت این هنر بومی ایرانی به گفت وگو بپردازیم. جواد عقیلی در ابتدا درباره برپایی نمایشگاه «مروری بر نقاشی قهوه خانه ای» گفت: «به دلیل آنکه در آستانه محرم هستیم، تصمیم به برپایی این نمایشگاه گرفتم. آثاری که در این نمایشگاه به تماشا گذاشته شده است قبلا در هیچ جایی نمایش داده نشده است و من آن‌ها را از بین مجموعه بیش 500 اثری که دارم انتخاب کردم.» او ادامه داد: «تمامی آثار مضامینی مذهبی و مرتبط با محرم دارند به جز یکی دو اثر از برخی اساتید که آن ها هم ارتباط موضوعی با دیگر آثار نمایشگاه برقرار می‌کنند.» نقاشی قهوه‌خانه سه ژانر متفاوت دارد این هنرمند که تنها بازمانده نسل طلایی نقاشان قهوه خانه‌ای است، سپس در پاسخ به اینکه نقاشی قهوه خانه‌ای از چه زمانی و به چه صورتی به مضامین مذهبی و عقیدتی پرداخت، توضیح داد: «نقاشان قهوه‌خانه‌ای تحصیل کرده نبودند بلکه هنری خودجوش و صد درصد ایرانی داشتند، حتی برخی از اساتید سواد مدرسه‌ای هم نداشته و تنها با شور و شوق و هنری که داشتند سبک‌های خاص خود را دنبال می‌کردند.» عقیلی با اشاره به خواستگاه نقاشی قهوه‌خانه‌ای، افزود: «نقاشی قهوه‌خانه‌ای ابتدا در قهوه‌خانه‌ها آغاز شد و به همین دلیل با این نام شناخته شد، نقاشان در قهوه‌خانه‌ها طرح می‌زدند و سفارش می‌گرفتند و گاهی هم به قهوه‌ ‌خانه نقاشی‌هایی اهدا می‌کردند. این سبک نقاشی سه ژانر دارد، ژانر مذهبی که برگرفته از اصول دینی و قرآنی بود، ژانر حماسی که تنها مختص شاهنامه هم نبود و اشعار نظامی، خیام، جامی و دیگر بزرگان ادب را هم هر هنرمند با دید و برداشت خود در قالب نقاشی به تصویر می‌کشیدند. ژانر دیگر فولکلور یا فرهنگ عامه است که بیشتر به مسایل و اتفاقات روزمره مردم اختصاص داشت و تمام هنرمندان هم در این سه حوزه فعالیت می‌کردند.» نقاشی قهوه‌خانه در حال فراموشی است این نقاش پیشکسوت درباره قطع ارتباط نسل جوان با هنرهای سنتی ایرانی مانند نقاشی قهوه‌خانه‌ای، نظرش را اینطور بیان کرد: «ظهور و پیشرفت تکنولوژی باعث شد تا هنرهای سنتی و اصیل ایرانی مانند نقاشی قهوه‌خانه نه تنها فراموش شده و کنار گذاشته شود بلکه نسل جدید را هم از فرهنگ خود بیگانه کند، الان مشاهده می‌کنید که جوانان نمی‌دانند رستم ایرانی بوده. متاسفانه دیگر فردی به سراغ نقاشی قهوه‌خانه‌ای نرفته است و این هنر به تدریج در حال فراموشی است و من هم به دلیل عارضه تنفسی دیگر قادر به فعالیت در این عرصه نیستم.» او افزود: «تنها هنرمندی که در این حوزه مشغول فعالیت است و خیلی در کارش مجرب و دقیق است آقای محمدرضا حسینی است که هم معتقد است و هم هنرمند و با عشق به نقاشی قهوه خانه‌ای می‌پردازد و در رشته هنر تحصیلات آکادمیک هم دارد، من کار ایشان را بسیار قبول دارم زیرا که درست آن را انجام می‌دهد و بر اصول پایبند است. متاسفانه امروز شاهدیم که برخی نابلد هستند و دست به نقاشی قهوه‌خانه‌ای می‌برند و آثاری که هیچ اصالتی ندارد را به تصویر می‌کشند.» هنر امروز بر پایه تبلیغ استوار شده است عقیلی در پاسخ به این سوال که می‌توان نقاشی قهوه‌خانه‌ای را با استفاده از مفاهیم امروز تا حدودی به روز کرد تا فراموش نشده و نسل‌ جوان هم با آن ارتباط برقرار کند؟ گفت: «بعضی خواستند این مفاهیم را به روز کنند، مانند استفاده از نقاشی قهوه‌خانه‌ای برای به تصویر کشیدن مفاهیم جنگ هشت ساله اما موفق نبودند زیرا که این هنر 100 درصد سنتی و قدیمی است و تلفیقش با مفاهیم جدید و قالب‌های تازه در نمی‌آید. مثل هنرمندی که اثری خلق کرده بود از واقعه کربلا و در کنار آن چند بسیجی هم کشیده بود.» او ادامه داد: «برای به روز شدن باید مانند اتفاقی که با سبک سقاخانه‌ای رخ داد عمل کرد که برگرفته از نقاشی قهوه‌خانه‌ای بود، مانند کارهای ژازه طباطبایی و صادق تبریزی که استادانه در این حوزه فعالیت کردند و آثاری تلفیقی و مدرن خلق کردند. مهم اصالت کار است و اینکه تقلیدی و رونویسی نباشد. ما آن زمان خودمان برای کارهایمان رنگ درست می‌کردیم ولی الان متاسفانه الان همه چیز آماده است و اصالت قدیم را ندارد.» این هنرمند در پاسخ به اینکه به چه دلیل همانند گذشته که نقاشی قهوه خانه‌ای در زندگی مردم نقش پررنگی داشت، هنرهای تجسمی امروز چنین ویژگی ندارد بیان کرد: «متاسفانه الان بیشتر به سراغ آثار آبستره و مدرنیسم رفتند که من از 90 درصد آن‌ها سر در نمی‌آورم و مدام هم روی آن‌ها تبلیغ می‌کنند و با قیمت‌های بسیار گرانی می‌فروشند. من سهراب (سپهری) را تخطئه نمی‌کنم، او واقعا هنرمند بود و کارش هم خوب بود ولی نه اینکه آثارش صد برابر نقاشی‌های استاد کمال الملک به فروش برسد. در واقع بیشتر فعالیت هنری امروز جنبه تبلیغاتی پیدا کرده است و برخی از جوانان هستند که به صورت حرفه‌ای و با خلاقیت مشغول به کار هستند و آثاری با کیفیت و اصیل خلق می‌کنند.» 241243

تله سینما

خبرآنلاین