حورا صدر در تمام این ۳۹ سال جای عقلانیت و گفت‌وگوی امام صدر خالی است
18:05:31 1396/12/07
به گزارش خبرآنلاین، آیین رونمایی از مجموعه ۱۲ جلدی «گام به گام با امام» با حضور مدیران و چهره‌های علمی و فرهنگی کشور و اصحاب قلم و اندیشه، ششم اسفند ۱۳۹۶ در تالار قلم کتابخانه ملی برگزار شد.
در آیین رونمایی از مجموعه ۱۲ جلدی «گام به گام با امام»، دکتر سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ دکتر اشرف‌السادات بروجردی، رئیس کتابخانه ملی؛ دکتر علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی؛ مهدی فیروزان، مدیرعامل موسسه شهرکتاب و خواهرزاده امام موسی صدر؛ حورا صدر، مدیر موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر؛ موسی اسوار، عضو فرهنگستان زبان و سرپرست تیم ترجمه و تدوین مجموعه «گام به گام با امام» و آیت‌الله احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری حضور داشته و سخنرانی کردند.
خلاصه سخنرانی‌های مراسم را در ادامه می‌خوانید.
سیدعباس صالحی: چهلمین سال انقلاب را در حالی آغاز می‌کنیم که هنوز گمشده‌مان را نیافته‌ایم
چهلمین سال انقلاب را در حالی آغاز می‌کنیم که هنوز گمشده‌مان را نیافته‌ایم. با رونمایی از این کتاب بوی پیراهن یوسف به مشام ما می‌رسد. امام صدر در کمتر از دو دهه به شخصیتی تبدیل شد که در جهان اسلام از نظر ویژگی‌ها کم نظیر است. امام صدر گرچه اجدادشان در لبنان بودند، اما خودش جز سفرهای کوتاهی لبنان را ندیده بود.
اینکه چگونه امام موسی صدر پس از رفتن به لبنان در زمان کوتاهی به مرجع لبنان تبدیل شد، نکته بسیار مهمی است. اینکه فردی به یک محیط غریبه آمده اما در فاصله کوتاهی چنین مرجعیتی پیدا می‌کند سوال قابل توجهی است. امام صدر را باید پدیده‌ای اجتماعی دانست. وقتی افرادی به جایی می‌آیند تا بخواهند انس پیدا کنند زمان زیادی نیاز دارند، اما ایشان در فاصله‌ای کوتاه چنین جاذبه‌ای را فراهم کرد که از تمامی جهات بر فضای لبنان تاثیر گذاشت.
شاید چنین تفالی را مرحوم آل‌یاسین در نامه‌ای به سیدجعفر شرف الدین مطرح کرده بود. او در این نامه نوشت: «من اطمینان دارم که این نوری که در آسمان صور ساطع شده در مرزهای صور محدود نمی‌ماند و همه عالم اسلام را دربر می‌گیرد.» این پیش‌بینی محقق شد، فردی که تنها به صور آمد و اینک میلیون‌ها انسان را با خود دارد.
پرسش من از نقطه نظرهای سیاسی، اجتماعی و تربیتی بسیار مهم است. امام فرصت چندانی برای ارتباط مستقیم با لبنان‌ها و محیط لبنان را نداشت اما کمتر از چند سال به مرجعی اجتماعی در لبنان و بیرون از لبنان در جهان اسلام تبدیل شد.
او چگونه توانست در زمانی کوتاه به مرجعی اجتماعی تبدیل شود؟ این پرسش پژوهش می‌طلبد. این موسوعه که به همت مؤسسه امام موسی صدر، امروز ترجمه فارسی‌اش رونمایی می‌شود و بخش عربی‌اش سال‌ها قبل منتشر شده بود، می‌تواند کمک مهمی برای یافتن پاسخ این سوال باشد.
من در حد فهم خود خواستم با طرح این سوال دریچه‌هایی را بر عرضه و نقد باز کنم. برای این سوال که چگونه امام صدر در کمتر از دو دهه به مرجع اجتماعی بدل شد؟ او چه ویژگی‌هایی داشت که به چنین قله و افقی دست پیدا کرد؟ امام صدر در یادداشت‌ها ارتباطات و تاملات ذهنی‌اش چه می‌کند که چنین جذبه‌ای برایش مهیا می‌شود؟ من به طرح سوال اکتفا کرده و از تمام کسانی که مجموعه عربی را فراهم کردند یعنی از جنبش امل در لبنان و همچنین مؤسسه امام موسی صدر در تهران که ترجمه آن را به سامان رساندند و باعث آشنایی ایرانی‌ها با این متن مهم شدند، تشکر می‌کنم.
حورا صدر: در تمام این ۳۹ سال جای عقلانیت و گفت‌وگوی او خالی است
سلام بر امام صدر که امید به بازگشت او از ما ربوده نشده است. سلام بر همه کسانی که در طول چهار دهه گذشته ما را در پیگیری و نجات حق و حقیقت یاری رسانده‌اند و آزادی امام موسی صدر را که قضیه‌ای حق و حقِ انسانی است مطالبه کرده‌اند. سلام بر یار غایب این جمع، امام موسی صدر که برای او و رونمایی از اندیشه و منظومه فکری و عملی او امروز و در این فضای علمی گرد آمده‌ایم.
گرد آمده‌ایم تا از مجموعه «گام به گام با امام» یعنی نتیجه تلاش 10 ساله‌مان که گوشه‌ای است از دریای فعالیت‌های مخلصانه و خالصانه او رونمایی کنیم. سلام بر او که غیابش ما را گردهم آورده است و گذشت 39 سال اسارت او پای تلاش ما را برای نجاتش سست نکرده و امید به بازگشت او را از ما نربوده است.
راستی چه دردی از این سخت‌تر و طاقت‌سوزتر که اسناد و مدارک نشانگر و گواه زنده بودن و زندانی بودن اوست و هیچ سند و مدرکی در رد این واقعیت نیست، اما او هنوز نجات نیافته و هنوز به جمع ما باز نگشته است. سخت‌تر آنکه هر از چند گاه دروغی و ادعایی باطل جریان‌ساز رسانه‌ها می‌شود و تیتر روزنامه‌ها.
امروز برای انسانی گرد آمده‌ایم که هر روز و در هر مناسبتی از خویش می‌پرسیم که برای آزادی او چه کرده‌ایم. این سوال به معنای نادیده گرفتن و نفی اقدامات متعدد و تلاش‌های سخت و پیگیری‌های طاقت فرسا نیست، بلکه بدین معناست که مجموعه کارهای متعدد و متنوع ما در حد موضوع پیچیده ربودن او و شان جایگاه او نبوده است؛ که اگر بود طول مدت غیابش به 39 سال نمی‌رسید و ما هم‌اکنون از وجود چند بعدی او بهره می‌بردیم.
در روز به روز و حادثه به حادثه این 39 سال پر مخاطره و تاریخ ساز جای او خالی بوده است. جای او و تدبیر و عقلانیت و مدارا و گفت‌وگوی او خالی بوده است. در این 39 سال هم خانواده و هم دوست‌داران او رنج‌ها کشیده‌اند و حسرت‌ها خورده‌اند، اما آیا رنج و افسوس او بیشتر نبوده است، او که از صحنه عمل خود و از مردم خود دور نگه داشته شده است.
جلسه امروز ما برای رونمایی از نتیجه یک دهه تلاش مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر است. تلاشی که علیرغم تنگناها و امکانات محدود به همت همکاران سخت کوش و باوفای امام به ثمر رسیده است. تلاش بیش از 50 نفر از اندیشمندان، مترجمان، ویراستاران، طراحان و مدیران و متخصصان عرصه ترجمه و تالیف و چاپ و نشر کتاب که نامشان در شناسنامه کتاب درج شده است؛ و هستند یاران و همراهانی که در این اثر سهیم بوده‌اند ولی نامشان در هیچ جای کتاب نیامده است.
«گام به گام با امام» ترجمه مجموعه 12 جلدی عربی «مسیرةالامام السید موسی صدر» است که به همت جنبش امل جمع آوری و تدوین شده و در سال 2000 رنگ انتشار به خود دیده است. این مجموعه در سال 2014 با افزودن مطالب تازه یافته و ویرایش جدید تجدید چاپ شد. مجموعه فارسی که امروز رونمایی می کنیم ترجمه ویراست دوم مجموعه عربی است با این تفاوت که سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های فارسی امام را نیز دربر دارد.
با انتشار گام به گام با امام یکی از اهداف مهم مؤسسه تحقق یافته و مجموعه اندیشه و عمل امام در اختیار مخاطب فارسی قرار گرفته است و اینک منابع معتبر پژوهش و مطالعه برای محققان و دانشمندان و دغدغه داران عرصه دین و سیاست و اقتصاد و تاریخ و جامعه عرضه شده است.
اجازه بفرمایید از این فرصت استفاده کنم و از مدرسان گرانقدر حوزه‌های علمیه و استاید گرامی دانشگاه‌ها و مدیران مراکز تحقیقاتی و انجمن‌های علمی دعوت کنم تا پژوهشگران و دانشجویان را به تحقیق درباره سیره و اندیشه و اقدامات امام صدر تشویق کنند و پایان‌نامه‌ها و رساله‌های خود را به شخصیت و اندیشه او اختصاص دهند. اگر بر تحقیق و پژوهش تاکید می‌کنم از باب مقدس کردن شخصیت امام صدر و شخصیت پرستی نیست بلکه از باب بهره گرفتن از تجربه مدیریتی موفق در دوره‌ای پر التهاب و بحرانی در دهه‌های شصت و هفتاد میلادی در تاریخ لبنان و منطقه است.
«گام به گام با امام» که با تسلسل تاریخی ثبت و ضبط شده نخست به مخاطب و محقق کمک‌های شایانی می‌کند تا روش امام صدر را در هویت بخشی و ساماندهی به امور شیعیان مطالعه کند، روش و رویکردی که شیعیان را ارتقا و اقتدار می‌دهد ولی در عین حال میان آنها و دیگر مذاهب و ادیان دشمنی و جدایی نمی‌کند. دوم کمک می‌کند روش و رفتار و مبانی تئوریک امام صدر را در تعامل با مذهب و ادیان دیگر مطالعه کند. روش و مبانی‌ای که در عین تمسک به اصول و مبانی دین، ارتباط و همزیستی و تعامل با دیگر ادیان، مذاهب را مغایر با مبانی مذهب نمی‌داند.
سوم کمک می‌کند تا فهم امام صدر را از دین و دین ورزی کشف و تبیین کند و اینکه چرا او ادیان را یکی می‌داند و معتقد است که ادیان برای خدمت به انسان آمده‌اند. چهارم، کمک می‌کند تا زمینه‌های تاریخی و استدلال‌های امام را برای تاسیس مقاومت در لبنان و جامعه مقاوم در برابر اسرائیل این شرمطلق جست‌وجو کند و در عین حال تلاش‌های او را برای جلب حمایت جامعه جهانی برای جلوگیری از تجاوزها و طمع ورزی‌های اسرائیل مطالعه کند. پنجم، روند شکل گیری و اوج گیری حرکت محرومان و تاسیس جریان مردمی برای مطالبات مردم با هدف ارتقای سطح زندگی و توسعه کشور و احقاق حقوق محرومان را تجزیه و تحلیل کند.
گفتنی بسیار است و مجال کم، اما عصاره فکر و اندیشه و عمل امام صدر، آن‌گونه که من فهمیدم، انسان است و تلاش خستگی ناپذیر و بی‌وقفه و مطمئن و فشرده برای بهبود زندگی انسان، همه انسان‌ها و شکوفایی همه استعدادهای تمامی انسان‌های روی زمین. حفظ کرامت ذاتی انسان، همه انسان‌ها و حق بهرمندی از نعمات و برکات خدادادی و نیز ساختن جهانی شایسته انسان و جایگاه و شان و کرامت او.
امام صدر تلاش می‌کند که دست در دست دیگر طوایف و مذاهب و ادیان و جریان های فکری دیگر به انسان خدمت کند و زندگی بهتری برای او بسازد. به همین مقدار اکتفا کرده و شما را به مطالعه مجموعه دعوت می‌کنم. از حضور تک تک شما و حوصله و همراهی و همدلی شما سپاسگزارم، همچنین از همه همکارانم در مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر و نیز از همه همراهان و کسانی که ما را در برگزاری این مراسم همراهی کردند، قدردانی می‌کنم. تلاش 10 ساله خود و همکارانم را تقدیم می کنم به او، به پدرم امام موسی صدر و امیدوارم که هر چه زودتر چشم ما به دیدار او روشن شود.
علی اکبر صالحی: امیدوارم «گام به گام با امام» به منشور حکمرانی ما تبدیل شود
من در سال 1344 برای ادامه تحصیل به لبنان رفتم و امام موسی صدر چند سالی پیشتر به لبنان آمده بود. آیت‌الله بروجردی در زمان زعامت خود بر جهان تشیع قدم‌های بزرگی را برای احیا شیعه در جهان برداشت. او در اواخر دهه 30 بود که امام موسی صدر را به لبنان، شهید بهشتی را به آلمان و شیخ مرتضی حائری یزدی را به انگلستان فرستاد.
زمانی که امام موسی صدر به لبنان آمد، شرایط شیعه دراین کشور در وضعیت نابهنجاری قرار داشت و طایفه شیعه پایین‌ترین قشر در این کشور بود. شیعیان از بیان شیعه بودن خود شرم داشتند و هرکار ناپسندی توسط آنها انجام می‌شد.
مشکل دیگر امام صدر جنوب لبنان بود، چرا که هم در معرض تهاجمات اسرائیل قرار داشت و هم اینکه فلسطینی‌های رانده شده از وطن خود و مقیم شده در آنجا با لبنانی‌ها در اختلاف بودند. در این وضعیت بغرنج رفتار امام موسی صدر چگونه بود؟
عبادت به جز خدمت خلق نیست. اگر شما بستر مکارم اخلاق را آماده کنید، انسان‌ها فطرتا خداجو خواهند شد. امام صدر فعالیت خود را از این نقطه شروع کرد.
یکی از دروس بسیار سختی که در دانشگاه آمریکایی بیروت گذراندیم، «معارف انسانی» بود. دانشجویان برای گذراندن این درس باید کتاب‌هایی از ارسطو گرفته تا مونتسکیو، دکارت، هگل و فلاسفه معاصر را مطالعه کرده و برای امتحان آماده می‌شدند.
روزی امام صدر برای سخنرانی به دانشگاه آمریکایی بیروت آمد. ایشان در مقام روحانی هیچگاه اسلام را تبلیغ نکرده و هیچ‌کسی را نیز به مسلمان شدن دعوت نکرد. او در سخنرانی خود فرازهایی از نگاه برجسته‌ترین فیلسوفان تاریخ تفکر بشری از سقراط گرفته تا فلاسفه معاصر، در فهم از زندگی و هستی را مطرح کرد و در نهایت گفت که ما هم این‌گونه فکر می‌کنیم.
در آن زمان یعنی در دهه 40، دین مهجور بود و اشخاص به راحتی نمی‌توانستند از دین صحبت کنند یا دین‌دار باشند. دین محلی از اعراب نداشت. به خاطر دارم در آن سال‌ها، یک‌بار عید نوروز با ایام محرم هم‌زمان شدند. ما در انجمن دانشجویان ایرانی دانشگاه بیروت، که دکتر سیدکاظم صدر، برادرزاده امام موسی صدر هم در آن عضویت داشت، بیان کردیم که امسال یک‌هفته دیرتر جشن نوروز بگیریم و همه به ما تشر زدند که مگر شما دین‌دار هستید؟
امام موسی صدر در لبنان به کلیساها دعوت شده و مانند کشیشان موعظه می‌کرد. به همین دلیل مسیحیان امام صدر را حتی بیشتر از مسلمانان قبول داشتند. رفتار امام موسی صدر در میان طوایف مختلف لبنان باعث شد تا همه بزرگان طوایف او را به عنوان بزرگ خود قبول داشته باشند. به عبارتی امام صدر بدل به شیخ الشیوخ طوایف لبنان شد و همه شیوخ و بزرگان قبایل لبنان مرید او بودند.
در جنگ‌های داخلی امام صدر سه روز تعطیلی و اعلام عزاداری کرد. همه اعم از شیعه سنی و مسلمان و مسیحی کار و زندگی خود را تعطیل کردند. او وقتی به سفر می‌رفت همه بدرقه‌اش می‌کردند و وقتی از سفر بازمی‌گشت همه لبنانی‌ها در خیابان‌های محدود به فرودگاه به استقبالش می‌آمدند.
امام صدر شیعیان را به گروهی تبدیل کرد که امروز عزیزترین، قدرتمندترین، عالم‌ترین، فهیم‌ترین و افتخارآفرین‌ترین طایفه لبنان هستند. حزب‌الله لبنان اکنون در سیره و روش تبلیغ، راه امام صدر را ادامه می‌دهد. تلویزیون المنار لبنان که برای شیعیان است در هنگام نماز، اذان نمی‌گوید و فقط اعلام می‌کند که وقت اذان است، چرا که در اذان باید اختصاصات شیعه و سنی را به کار برد و ممکن است باعث اختلاف شود. این عدم پخش اذان در تلویزیون المنار بسیار هوشمندانه است.
ما پس از پیروزی انقلاب اسلامی در عمل به آیه شریفه أَشِدّاءُ عَلَى الكُفّارِ رُحَماءُ بَينَهُم، به أَشِدّاءُ عَلَى الكُفّارِ به خوبی عمل کرده‌ایم، اما آیا رُحَماءُ بَينَهُم را نیز مدنظر قرار داشته‌ایم؟ امام موسی صدر هر دوی این مفاهیم را در خود داشت.
امیدوارم موسوعه «گام به گام با امام» تبدیل به منشور انقلاب اسلامی و همچنین زیرساختی برای حکمرانی ما شود. ما اگر می‌خواهیم اهداف و مفاهیم انقلاب خود را به سایر جهان نیز صادر کنیم باید راه و روش حاکم شدن بر دل‌ها را بیاموزیم و راه رسیدن به این نکته از مجموعه «گام به گام با امام» می‌گذرد.
اشرف‌السادات بروجردی: امام موسی صدر توانست امام همه افراد جامعه و حلقه وصل آنها باشد
برخی از چهره‌ها و شخصیت‌ها تاریخ‌ساز هستند و تاریخ‌سازی به معنای ماندگاری در تاریخ برای منشا اثر جمعی است. امام صدر در زمره کسانی است که برای ملت‌های مسلمان تاریخ آفریدند و همواره مورد اقبال اندیشمندان بودند.
هرچند که شخصیت علمی امام زیر سایه شخصیت سیاسی او قرار گرفته اما مؤسسه امام صدر با برگذاری نشست‌های علمی و پژوهش‌های مختلف سعی کرده است این چهره‌امام را نیز بازتاب دهد و به همه بشناساند.
اقدام امام برای تشکیل حرکت المحرومین که در جهت نجات امت مسلمان به‌ویژه شیعه از تهاجمات نامانوس به باورهای اعتقادی آنان بود، بسیار مهم است. نتیجه رویکرد امام صدر به مباحث اجتماعی و تلاشی که او در این زمینه انجام داد، هنوز هم در لبنان، ایران و دیگر کشورهای مسلمان به چشم می‌خورد. نگاه امام صدر به دین و دینداری مبتنی بر این بود که مسلمانان باید از محرومیتی که پایه و اساسش در حوزه اندیشه و فکر است، بیرون بیایند. سست بودن پایه‌های اعتقادی باعث می‌شود که آن اعتقاد نتواند زندگی مردم را بهبود بخشد.
محور اندیشه‌های امام صدر انسان است و تلاش می‌کند تا بر طرح مباحث فکری، اقتصادی و... جامعه اسلامی به حدی از رشد و شکوفایی برسد که کسی متعرض آنها نشده و شرایط تهاجمی برای مسلمانان درست نکند. فکر می‌کنم اگر همه تاریخ سرزمین لبنان و بسیاری از کشورهای اسلامی را مرور کنند به این نکته می‌رسند که خوانش امام صدر از اسلام رحمانی، زمینه‌ساز رشد این جوامع شده است.
اگر امروزه می‌بینیم که جوان‌ها توجهی به دین ندارند، ناشی از رفتار کسانی است که سرپرستی جامعه را بر عهده دارند. مردم لبنان امروز، که سی و چند سال از غیبت امام صدر می‌گذرد همچنان عاشقانه در پی تحقق اهداف آن بزرگوار هستند. این نتیجه نفوذ رفتار و باور اوست. بنابراین دلسوزان اسلام، شیعه و مسلمانان، باید مروری بر زندگی کسانی داشته باشند که حلقه وصل بین انسان‌ها بوده و هستند.
لبنان محل زندگی طوایف متنوع و پیروان ادیان مختلف بوده است. با این اوصاف لبنانی‌ها از هردینی که هستند، همواره از امام صدر به نیکی یاد می‌کنند؛ چرا که او توانست در زمان حضورش امام همه جامعه اعم از مسلمانان و مسیحیان باشد. امام کسی است که پیروانش را تا سرمنزله مقصود می‌رساند. امام حلقه وصل همه است و دایره را بر عده‌ای تنگ نمی‌کند. اگر شما امروز دغدغه دینداری و اسلام دارید و فکر می‌کنید که اسلام باید توسعه پیدا کرده و فراگیر شود، قاعدتا باید در رفتار خود مانند امام صدر باشید و رحمانیت اسلام را نسبت به همه انسان‌ها اعمال کنید.
باید تلاش‌همه ما برای نجات انسان باشد. نجات انسان‌ها در فهم صحیح، در علم، دانش و تلاشی است که فرد برای موفقیت و دستیابی به رشد و تعالی به کار می‌برد. امام صدر در جایگاه پدری و امامت و زعامت جامعه توانستند نقشی را ایفا کنند که امروز آثارش همچنان بر جوامع اسلامی مترتب است.
آیت‌الله احمد مبلغی: «گام به گام با امام» نشان دهنده شخصیت جهان‌شناس و آینده‌نگر امام صدر است
عنوان زیبای «گام به گام با امام» نشان دهنده آن است که ما در این دایرةالمعارف لحظه به لحظه با شخصیت بزرگ و تاریخ‌ساز امام موسی صدر ارتباط خواهیم داشت.
مطالعه این دایرةالمعارف روح نشاط و شادابی را در انسان بیدار می‌کند. همچنین مطالعه آن مخاطب را با زوایای گسترده و نگاه عمیق امام صدر و همچنین وجود ناصح، دلسوز، عالم، جهان‌شناس، آینده‌شناس و دیگر صفات برجسته او آشنا می‌سازد.
شخصیت امام صدر از زوایای مختلف قابل مطالعه است. من سه شاخصه را که شخص خودم با استفاده از آنها روی منظومه فکری و کار عملی امام صدر مطالعه کردم بیان می‌کنم. این سه شاخصه «خدا»، «دین» و «ناس» هستند.
خداوند در نگاه امام صدر خداوند تکلیف نیست. خدای عشق، زیبایی و محبت است. خدای همه ادیان، خدای زندگی، خدای نزدیک به انسان و نزدیک به جامعه و خدای مبدا همه محبت‌ها و رحمت‌هاست. همراه بودن با این خدا می‌تواند اساسی‌ترین اثرها را روی جامعه بگذارد.
اصولا اگر بخواهیم شخصیتی را ارزیابی کنیم، نوع دیدگاه او به خدا، تلاش او برای خدا و نوع تلاش او برای حضوربخشی خدا در جامعه، می‌تواند از مولفه‌های مهم این بررسی باشد. امام موسی صدر حرکتش برای خدا است. او کسی نیست که خدا را جدا کرده و بعد به زندگی برسد. او زندگی را برای خدا شکل می‌داد.
در نگاه امام صدر دین نه عامل تفرقه که عامل ارتباط است. امروزه در نگاه بسیاری، دین بزرگ‌ترین عامل جداسازی پیروان مذاهب و ادیان مختلف است. امروزه شاهدیم که آنچه بزرگ‌ترین تفرقه‌ها را در جهان اسلام ایجاد کرده، دین در قرائت اشخاص مختلف است. دین امام صدر هیچگاه عامل تفرقه نمی‌شود. امام صدر دین را در خدمت همگرایی و بزرگ‌ترین خاستگاه و جایگاه تولید و بازتولید همکاری می‌دید. بیشترین توفیق او هم برای ایجاد همگرایی از همین خاستگاه بود.
دین در نگاه امام صدر مزاحم خدا نبود. در شعارهای ما همیشه مطرح شده که دین عامل ارتباط با خداست، اما متاسفانه امروز شاهدیم که دین همه را از خدا جدا کرده است. امروزه چیزی که باعث نفرت انسان‌ها و کنار گذاشتن حبل‌الورید از جانب آنها می‌شود، دینی است که ارائه می‌کنند. دین خدا در نگاه امام صدر جایگاه محوری و اساسی برای پیوند عمیق با خدا دارد. بُعد خداگرایی در دین امام صدر بسیار قوی و پررنگ بود. امروزه مدارای با خلق را کنار گذاشته‌ایم/ امام صدر مدارا را اجتماعی کرد
در نگاه امام صدر بسیاری از عناصر فروخفته و کمرنگ شده و به حاشیه رانده شده در دین، حضور پررنگی پیدا کرده بودند. ما امروزه مدارای با خَلق را که اصل اساسی در دین است، کنار گذاشته‌ایم. مدارای با خَلق را به یک صفت اخلاقی کم جان و بی‌تاثیر تبدیل کرده‌ایم در صورتی که مدارای با خَلق اساسی‌ترین صفت برجسته دینی است. امام موسی صدر مدارا را اجتماعی کرد و با همه انسان‌ها مداراگونه و پر از محبت و عطوفت عمیق رفتار می‌کرد و با گروه‌های متعدد و متنوع جامعه، ارتباطی عمیق داشت. موسوعه «گام به گام با امام» نشان دهنده این رفتارهای امام است.
دینی که امام موسی صدر معرفی می‌کند وصف قرآنی یدخلون فی دین الله افواجا را با خود به همراه دارد. دین معرفی شده توسط او دین هویت و ذوب کردن و بردن این هویت در یک هویت اساسی به نام امت و مستقر کردن هویت شیعی در هویت بزرگتر اسلامی است. او چنین سیرتی را در جهان اسلام پراکنده کرد. او در تقریب بر نمادهای مشترک و هویت و رابطه دقیق اجتماعی هویت‌ها تاکید می‌کند و این امر نادری است.
ما گاهی در دین یک‌سره ارتباط خود را با مردم تشریفاتی می‌کنیم. ناس در جایگاه دین بسیار محوری است و نقش آن در قرآن نیز بسیار پررنگ است. در قرآن دو واژه «خدا» و «ناس» در کنار هم قرار گرفته‌اند. ناس در سیره امام صدر و گفتار او نه فقط ادعا نیست، بلکه تمام وجود امام صدر در عین شیعی و متدین بودن برای ناس بود. کسانی که با امام صدر آشنا و در ارتباط فکری بودند، در حرکت‌های اجتماعی او برای مردم شخصیتی گسترده و رها از مرزها در عین بودن در مرزها را می‌دیدند.
حرکت امام صدر در جهت همگرایی ناس حتی فراتر از ادیان به صورت سنت باقی مانده است و آن کسی که به حال مردم، منطقه و انسان و طبعا به حال دین و برای خدا و در مسیر ادیان تلاش می‌کند ماندگار بوده و از بین رفتنی نیست. به همین دلیل بر همه ما واجب است که امام موسی صدر را بشناسیم. امام صدر هم فقیه است و هم به روش فقهی آگاهی دارد. گفت‌وگوهای متعدد او با شخصیت‌های طراز اول علمی در این کتاب بازتاب پیدا کرده است. برای حل مشکلات بر اساس دین تئوری‌ها دارد. حرف‌هایی را که ما به تازگی در حوزه‌ها درباره ارتباط فقه و قانون و نظریه ثابت و متغیر بیان می‌کنیم، او چند دهه پیش مطرح می‌کند. برای من صحبت درباره این شخصیت بزرگ یک افتخار ماندگار است.
مهدی فیروزان: امام صدر فرصت تئوری‌پردازی نداشت
این مجموعه ۱۲ جلدی ترجمه‌ای است از مجموعه‌ای عربی که تدوین و جمع‌آوری مطالبش ۱۰ سال زمان برد و ترجمه آن هم در ایران با گروهی از همکاران طی ۱۰ سال به سامان رسید. آثار امام صدر از دو حیث باید جمع‌آوری می‌شد. نخست اینکه آثار در ایران، کشورهای عربی و کشورهای اروپایی پراکنده بود. نامه‌ها، مصاحبه‌های مطبوعاتی و تلویزیونی و همچنین گفتارها و سخنرانی‌هایی که خبر از منظومه‌ای فکری و مجموعه مدیریتی می‌داد. در کنار هم قرار گرفتن همه آنها تصویر مبانی اندیشه‌ای اعمالِ امام صدر را ترسیم می‌کرد.
دومین نکته‌ای که جمع‌آوری آثار امام صدر را ضروری می‌کرد، این بود که او فرصت نظریه‌پردازی و تئوری‌پردازی نداشت تا بر اساس آن نظریه اقداماتی را شکل دهد و همیشه اقدام پیش از نظریه شکل گرفته است. کسی که منظومه‌ای ذهنی دارد و مجموعه‌ای از طرح‌های اصلاحی در ذهنش است فرصت نوشتن ندارد، اما فرصت عمل کردن دارد. از این رو ضروری است که امروز محققان ما مهندسی معکوس کنند و از عمل به نظریه برسند. از این راه به فتاوایی می‌توان رسید که جوهره‌اش توجه به انسان است.
با تاسیس کمیته‌ای در مؤسسه، ترجمه و ویرایش به صورت کارگاهی آغاز شد که استاد موسی اسوار این کمیته را تشکیل داد. یکی از مهم‌ترین مشکلات این ترجمه این بود که بیانات امام به صورت شفاهی و همچنین به لهجه لبنانی ایراد شده بود. اگر آقای اسوار نبودند قطعا این کتاب به نتیجه نمی‌رسید.
موسی اسوار: شناسایی مترجمان و ویراستاران آگاه و مورد اعتماد از چالش‌های ما در آماده‌سازی این مجموعه بود
من در ابتدای سخنانم نخست دغدغه‌ای علمی را مطرح می‌کنم که سال‌هاست ذهن و ضمیر من را آزار می‌دهد. ما ادعا می‌کنیم زبان فارسی دومین زبان رسمی جهان اسلام است که البته ادعایی به‌جاست و همه ما هم می‌دانیم که نخستین زبان جهان اسلام، عربی است. با وجود ارتباط و پیوند 1400 ساله ما با زبان عربی متاسفانه خروجی امروزه این میراث در ایران به اندازه خروجی زبان‌های دیگر دنیا نیست.
اگر مقایسه‌ای بین فرآورده‌های فکری، ادبی و فلسفی از زبان‌های انگلیسی، فرانسه، آلمانی و روسی و... با تولیدات منتشر شده از زبان عربی صورت بگیرد، خواهیم دید هم تعداد آثار ترجمه شده از عربی اندک است و هم تعداد مترجمان آگاه و مورد اعتماد. به جرات می‌توان گفت تعداد مترجمان قابل به معنای دقیق و فنی کلمه از عربی به فارسی به تعداد انگشتان دو دست نمی‌رسد. با توجه به این محدودیت و چالش، پردازش چنین اثر سترگی در 12 جلد به زبان فارسی دشوار است. به همت مؤسسه امام موسی صدر و همکارانی که یار و یاور مؤسسه بودند و جست‌وجوهایی که برای یافتن مترجم انجام شد در نهایت مؤسسه توانست مجموعه را فراهم و به نحو مطلوب تولید کند.
این مجموعه به تنهایی خود یک دانشنامه است. پس از انقلاب مؤسسات بسیاری برای تولید دایرةالمعارف‌ها تاسیس شدند و تجربه‌های خوبی هم در این حوزه انجام شده است؛ اما دانشنامه به مفهوم علمی سبک و سیاق و همچنین شکل و شمایل خاصی دارد و مقالات، ضرورت‌ها و ایجاب‌هایش خاص است. دانشنامه «گام به گام با امام» با دیگر دانشنامه‌ها تفاوت دارد. این دانشنامه‌شامل مفاهیم و سرفصل‌های متعددی است. گفتارهای متعدد سیاسی و اقتصادی، رهنمودها و شئون مختلف از اندیشه‌های امام صدر در این دانشنامه متجلی شده و هرکدام نثر خاص خود را اقتضا می‌کند.
به همین دلیل نیز ضرورت‌ها و بایسته‌های خاص خود را دارد. نخستین کار ما یکدست کردن برابرهای فارسی برای اصطلاحات مختلف عربی در حوزه‌های گوناگون فکری بود. دومین کار یکدست کردن نام‌ها و اعلام بود. این ترجمه فارسی حتی از عربی هم یک‌دست‌تر است. سومین کار مهم ما یکدست کردن ادبیات و نثر هر مقوله و نزدیک‌کردن آن به دایره لغوی مخاطبان است. رعایت عمق و غنای فکری موضوعات اندیشه‌بنیان سختی بسیاری دربر داشت. امام صدر در بسیاری از مطالب این مجموعه بحث فلسفی و عقیدتی دارند و پیدا کردن مترجمی که بر مفاهیم فلسفی تسلط داشته باشد و سیاق را درک کند و آن را به فارسی نیز بیان کند، بسیار دشوار بود. در نهایت اما این مجموعه توانست به این مهم دست پیدا کند. در آخر نیز وظیفه ما رعایت بیان مناسب تفکرات امام برای نسل‌های جوان بود. فراموش نکنیم که یکی از اهداف این مجموعه مخاطب قرار دادن نسل های جوان و آشنا کردن آنان با اندیشه امام صدر است.
یکی از مهم‌ترین کمبودهایی که در نظام علمی کشور داریم، کمبود واژه‌نامه‌ها و فرهنگ‌نامه‌های تخصصی دو زبانه عربی و فارسی در رشته‌های گوناگون علمی و فارسی است. ما چند فرهنگ لغت نیم‌بند داریم که برخی بسیار پرغلط هستند مثل ترجمه المنجد. همچنین ما در زمینه اقتصاد، علوم اداری، مسائل نظامی و جغرافی، لغت‌نامه‌ای از عربی به فارسی نداریم و «گام به گام با امام» سرشار از این اطلاحات است. یافتن برابر واژه‌های مورد قبول نهادهای علمی در این مجموعه کاری سخت و دشوار بود.
کمبود ارتباط و تعامل نهادهای علمی و ادبی کشور با زبان معاصر ادبی از دیگر مشکلات ما در تدوین این مجموعه بود. نظام آکادمیک ما در زمینه تربیت مترجم توانمند برای متون معاصر ادبی کوتاهی کرده‌است. در زمینه زبان معاصر حتی استادان نیز در ترجمه متون درمی‌مانند و اغلب ترجمه‌ها، برگردان فارسی متون قدیم است. در ترجمه متون قدیم به دلیل وجود دانشنامه‌های مختلف ما مشکل چندانی نداریم.
سوالی اینجا مطرح می‌شود، چند جایزه کتاب سال به ترجمه متون معاصر ادبی عرب اختصاص داده شده است؟ مطلقا هیچ و این ایراد از نظام آکامیک است. حتی امروزه رشته ترجمه عربی در سطح دکتری طراحی شده، اما در زمینه استاد با مشکل مواجه هستند. سومین چالش ما، ناآگاهی از زبان شکسته عربی و واژگان خاص آن است. بسیاری از صحبت‌های امام صدر به زبان محلی است و گاهی تعلیق هم به‌وجود می‌آید. گاهی ضرب‌المثلی بیان شده و حرف تمام می‌شود. این را حاضران آن جمع که عرب زبان بودند، متوجه می‌شدند، اما ما چگونه می‌توانیم آن را به فارسی برگردانیم؟
چالش دیگر ما ناآگاهی از ژورنالیسم سیاسی است. منظورم از ژورنالیسم صرفا خبر نیست. تحلیل سیاسی را ترجمه کردن و زبان درست را برای آن اتخاذ کردن بسیار دشوار است. پیش از انقلاب مترجمانی خودساخته مانند عبدالمحمد آیتی بودند که این کارها را انجام می‌دادند و ما امروزه از این مترجمان هم محروم هستیم.
مشکل دیگر ما برطرف کردن کاستی‌های متون در زبان اصلی بود. پیاده شدن مطالب در متن اصلی گاهی با ابهاماتی مواجه بود و افتادگی‌هایی در متن داشت. برای حل این مشکل با لبنان در ارتباط بودیم و دوباره نوارها را شنیدیم و توانستیم تصحیح متون به صورت کلاسیک آن انجام دهیم و با این کار متن عربی هم اصلاح شد. به طور کل شناسایی مترجمان و ویراستاران آگاه از مشکلات ما بود.
خانم حورا صدر خودشان بازبین نهایی کل این مجموعه بودند و من شاهد بودم که چه تلاش‌های بسیار و عرق‌ریزان روحی برای تکمیل این مجموعه داشتند و از فرصت‌شان از خانواده کم کردند تا کار بازبینی را به سرانجام برسانند. برخی ناگزیری‌هایی هم در متن بوجود آمده که تفاوت قلم و سبک مترجمان یکی از آنهاست. هرچند تلاش شده این کار انجام شود، اما ما نمی‌توانستیم نثر اقتصادی را به نثر بیان ادبی نزدیک و یکدست کنیم. دومین ناگزیری گوناگونی مطالب عرضه شده بود که چندان فرصت نزدیک کردن آن به ساختار دانشنامه را به ما نمی‌داد و در نهایت سومین ناگزیری نیز این بود که ما ناچار شدیم برخی اصطلاحات خاص را به همان صورت عربی به کار ببریم که اگر به فارسی برمی‌گشت بخش مهمی از بار معنایی خود را از دست می‌داد.
/۶۲۶۲
تله سینما
خبرآنلاین