از سردمداری حاتمی‌کیا و ملاقلی‌پور تا تجربیات مسعود کیمیایی

18:00:40 1396/07/04

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، سینمای ایران یك سال بعد از شروع جنگ تحمیلی به صورت جدی به تولید فیلم‌های جنگی پرداخت. جمشید حیدری تنها چند ماه پس از آغاز جنگ تحمیلی در سال 59 فیلم «مرز» را مقابل دوربین برد، این فیلم در تابستان سال 60 اکران شد، حیدری در یکی از گفتگوهایی که داشته گفته که اکران فیلم در تهییج افکار عمومی بسیار تأثیر داشت و همه تماشاگران این فیلم با شعار «مرگ بر صدام» از سینما خارج می‌شدند و در حالی که آن موقع حداکثر فروش یک فیلم 500 تا 600 هزار تومان بود، «مرز» با بلیت 15 ریال نزدیک به 2.5 میلیون تومان فروخت. این کارگردان بعد از «مرز» سه فیلم جنگی دیگر به نام‌های «فرار»، «هفت گذرگاه» و «حماسه قهرمانان» را نیز ساخت.   اما در سال‌های پس از جنگ تا دهه نود نیز کارگردان‌های زیادی به ساخت آثاری با مضمون جنگ و دفاع مقدس رغبت نشان دادند و در طول این سال‌ها نیز آثار بسیار زیادی در حوزه سینمای دفاع مقدس ساخته شده است. برخی از این آثار به دلایل مختلف بیش از سایر فیلم‌ها در این زمینه ماندگار شدند. کارگردان‌هایی هم به واسطه ساخت فیلم های مختلف بیشتر مطرح شدند و نامشان به عنوان کارگردان سینمای جنگ و دفاع مقدس به ثبت رسید. در این گزارش نگاهی داشتیم به کارنامه هنری و حرفه‌ای کارگردان‌های شاخصی که در حوزه سینمای جنگ در طول این سال‌ها فعال بودند. البته تعدا د آثاری که این کارگردان‌ها ساختن مدنظر نبوده و علاوه بر کمیت، میزان تاثیرگذاری اثر و جریان‌سازی آن نیز مدنظر بوده است.   ابراهیم حاتمی‌کیا بدون شک یکی از مطرح‌ترین کارگردان‌هایی که در عرصه سینمای دفاع مقدس نامش همیشه مطرح بوده ابراهیم حاتمی کیاست. نام و سینمای او با سینمای جنگ و دفاع مقدس جان گرفت و ماندگار شد. حاتمی‌کیا اولین فیلم خود را به نام «هویت» سال 1364 ساخت که به تاثیر جنگ بر زندگی مردم می‌پرداخت اما «دیده‌بان» اولین اثر جنگی حاتمی کیاست که به بطن جنگ می‌پردازد. او سه سال بعد یکی از مهمترین فیلم‌های سینمای دفاع مقدس را کارگردانی کرد، «مهاجر» فیلمی که به لحاظ فنی از ساخته قبلی او پخته تر بود و به عنوان اثری مهم در کارنامه این کارگردان ثبت شد. «وصل نیکان» فیلم بعدی این کارگردان بود که بیشتر تصویرگر فضای جبهه بود. یک سال بعد از ساخت «وصل نیکان» یعنی در سال 1371 کارگردان جوان آن روزهای سینمای ایران «از کرخه تا راین» را ساخت که هنوز هم به زعم عده‌ای یکی از بهترین ساخته‌های این کارگردان و همچنین ماندگارترین آثار سینمای دفاع مقدس است. «خاکستر سبز» نیز اثر دیگری از این کارگردان بود که اگرچه به طور مستقیم به جنگ و جبهه نمی‌پرداخت اما تبعات این اتفاق در آن دیده می‌شود. «بوی پیراهن یوسف» و «برج مینو» آثار بعدی این کارگردان بودند که هر کدام در نوع خود مورد توجه و تحسین قرار گرفتند. آثار حاتمی‌کیا در دوره‌های مختلف برگزاری جشنواره فیلم فجر مورد توجه قرار گفتند. این کارگردان سینمای دفاع مقدس سال 76 «آژانس شیشه‌ای» را ساخت که تبدیل به اثری تاثیرگذار هم برای عموم مردم و هم در کارنامه کارگردانش شد. «روبان قرمز»، «موج مرده» نیز دو فیلم بعدی این کارگردان بودند که به شکل غیر مستقیم به جنگ و تبعات آن می پرداخت. علاقه حاتمی کیا به حوزه جنگ فقط به سینما محدود نشد و او در سال‌های پایانی دهه هفتاد سریالی به نام «خاک سرخ» را برای تلویزیون ساخت که البته ابتدای دهه هشتاد از شبکه یک تلویزیون پخش شد. سریالی که در زمان پخشش مورد توجه مخاطبان قرار گرفت. «به نام پدر» اثر دیگری از این کارگردان بود که بی ارتباط با جنگ نبود و «چ» نیز داستان دو روز از زندگی  شهید مصطفی چمران را در پاوه به تصویر می‌کشید. رسول ملاقلی‌پور رسول ملاقلی‌پور نیز از جمله کارگردان‌های مطرح سینمای دفاع مقدس است که بیش از 10 فیلم دراین حوزه کارگردانی کرده است.  «سفر به چزابه» یکی از مهمترین فیلم‌های این کارگردان است که بسیاری از منتقدان نیز آن را اثری متفاوت در کارنامه حرفه‌ای این فیلمساز قلمداد می‌کنند. «پرواز در شب» دیگر فیلم مهم کارنامه ملاقلی پور است که فیلمی جنگی به حساب می‌آید. این کارگردان در فیلم «هیوا» نیز تجربه‌ای متفاوت را رقم می‌زند و عاشقانه‌ای در دل جنگ می‌سازد. ملاقلی پور در «میم مثل مادر» که از آخرین ساخته‌هایش پیش از درگذشتش هست نیز به شکلی غیر مستقیم به جنگ و تبعات آن پرداخته است. از دیگر ساخته‌های این کارگردان سینمای دفاع مقدس می‌توان به فیلم‌های مزرعه پدری (۱۳۸۱)، قارچ سمی (۱۳۸۰)،نسل سوخته (۱۳۷۸)، (۱۳۷۶)، (۱۳۷۳)، پناهنده (۱۳۷۲)، خسوف (۱۳۷۱)، راز خنجر (۱۳۷۱)، لبه تیغ (۱۳۷۱)،افق (۱۳۶۷)، پرواز در شب (۱۳۶۵)، بلمی به سوی ساحل (۱۳۶۴) و نینوا (۱۳۶۲) اشاره کرد. فیلم‌هایی که علاوه بر عموم مورد توجه هیئت داوران جشنواره فلیم فجر نیز قرار گرفتند و در رشته‌های مختلف نامزد و یا برنده جایزه از این جشنواره شدند. ساموئل خاچیکیان نام این کارگردان سینمای ایران به واسطه ساخت فیلم «عقابها» که پرمخاطب ترین فیلم تاریخ سینمای ایران است در میان لیست کارگردان های شاخص سینمای دفاع مقدس قرار گرفته است. خاچیکیان در سال 63 «عقابها» را ساخت و در سال 64 نیز این فیلم اکران شد.در آن زمان درحالی که جمعیت ایران نزدیک به ۴۵ میلیون نفر بود، ۱۸ درصد به دیدن فیلم رفتند و فیلم به فروشی معادل ۷۳۸ میلیون و ۶۲۰ هزار تومان دست یافت. سعید راد، جمشید هاشم‌پور و رضا رویگری از بازیگرانی بودند که در این فیلم بازی کرده بودند. این فیلم بر پایه رویداد واقعی نجات خلبان ایرانی به نام یدالله شریفی راد به وسیله کردهای عراقی و انتقال او به ایران ساخته شده است. جمال شورجه کارگردانی بیش از ده اثر در حوزه سینمای دفاع مقدس بر عهده جمال شورجه بوده است. این کارگردان سینما و تلویزیون از سال‌های میانی دهه شصت ساخت فلیم در حوزه جنگ و دفاع مقدس را آغاز کرد. از جمله فیلم‌هایی که شورجه در این سال‌ها ساخته می‌توان به «روزنه» (1367)، «شب دهم» (1368)، «عملیات كركوك» (1370)، «لبه تیغ» (1371)، «حماسه مجنون» (1371)، «عبور از خط سرخ»/ فیلم مجموعه (1374)، «دایره سرخ» / فیلم مجموعه (1374)، «خلبان» (1376)، «باشگاه سری» (1377) و «وعده دیدار» (1382) اشاره كرد. او همچنین در چند اثری که در حوزه دفاع مقدس و جنگ ساخته در مقام نویسنده نیز حضور داشته است. سیف‌الله داد کارگردان جنوبی ‌الاصل سینمای ایران دو فیلم شاخص و اثر گذار در حوزه سینمای دفاع مقدس را ساخته. سیف‌الله داد با ساخت دو فیلم «بازمانده» و «کانی مانگا» نام خودش را در میان کارگردان‌هایی که در سینمای دفاع مقدس فیلم ساختند به ثبت رساند. «کانی مانگا» اولین فیلم جنگی مرحوم داد و دومی فیلم او بعد از «زیر باران» است که در سال 66 ساخته شد و رکورد طولانی‌ترین اکران در تاریخ سینمای ایران را با پانزده سال نمایش دارد. این فیلم در جشنواره فیلم فجر موفق به دریافت ۲ سیمرغ بلورین برای بهترین تدوین (روح‌الله امامی) و بهترین جلوه‌های ویژه (محمدرضا شرف‌الدین) شد. کمال تبریزی کمال تبریزی برای پایان دادن به فضای جدی و رسمی سینمای جنگ دست به کار شد و در سال 74 فیلم سینمایی «لیلی با من است» را با بازی درخشان پرویز پرستویی ساخت تا علاوه بر ساخت فیلمی با فضایی کاملا متفاوت نامش را به عنوان اولین کارگردانی که کمدی جنگی ساخته است مطرح کند. «لیلی با من است» به دلیل فضای متفاوت و جذابی که داشت هنوز هم بعد از گذشت بیش از 20 سال از ساخته‌شدنش جزو آثار ماندگار سینمای جنگ به حساب می‌آید. کمدی این فیلم جنس مخصوص به خودش را داشت که تا به حال در این ژانر تکرار نشده است. احمدرضا درویش احمدرضا درویش علاوه بر اینکه کارگردان چندین اثر ماندگار در حوزه سینمای دفاع مقدس است، نویسنده فیلم معروف «کانی‌مانگا» نیز بوده است. «آخرین پرواز»، «سرزمین خورشید»، «کیمیا«» و «دوئل» از جمله مطرح‌ترین فیلم‌هایی است که درویش در حوزه جنگ ساخته است. فیلم «دوئل» او به عنوان عظیم‌ترین فیلم ژانر دفاع مقدس شناخته می‌شود. بهرام بیضایی  تنها با ساخت فیلم «باشو غریبه‌ کوچک» که فیلمی به یادماندنی و خاطره‌انگیز است نام بهرام بیضایی نیز در زمره کارگردان‌های سینمای دفاع مقدس قرار گرفت. این فیلم بهرام بیضایی بدون این که تصویری مستقیم از جبهه و جنگ ارائه دهد، یکی از بهترین فیلم‌هایی است که درباره تاثیر جنگ بر روابط انسانی ساخته شده است. «بیضایی» در این درام انسانی تاثیرگذار، تلخی‌ها و فاصله‌هایی را که جنگ به وجود می‌آورد و قربانیانی که بر جای می‌گذارد نشان می‌دهد. مسعود کیمیایی مسعود كیمیایی نیز، در اولین فیلم بعد از انقلاب خود، «تیغ و ابریشم»، حاشیه‌های جنگ و تأثیر آن بر جامعه را محور فیلم خود قرار داد. او بعدها نیز در دو  فیلم «گروهبان» و دندان مار تجربه‌اش در این حوزه را ادامه داد اما در سال‌های بعد دیگر هیچ گاه سراغ فیلمی با مضمون جنگ و دفاع مقدس حتی به طور غیر مستقیم نرفت. مسعود ده‌نمکی مسعود ده نمکی در سال 86 با ساخت فیلم سینمایی «اخراجی‌ها» که فیلمی جنگی محسوب می‌شود، مخاطبان زیادی را به سالن‌های سینما کشاند. او نیز بعد از سال‌ها توانست مردم را با سینمای دفاع مقدس آشتی دهد و آنها را پای تماشای فیلمی جنگی بنشاند. دیگر کارگردان‌های سینمای دفاع مقدس و زنان فیلمساز این حوزه در میان کارگردان‌های سینمای ایران محمد بزرگ نیا با «جنگ نفت‌کش‌ها»، عبدالحسن برزیده  با «دکل»، کیومرث پوراحمد با «اتوبوس شب»، عزیزالله حمیدنژاد  با دو فیلم «هور در آتش» و «اشک سرما»، شهرام اسدی با «شب واقعه»، سعید سهیلی با « مردی شبیه باران»، شهریار بحرانی با «گذرگاه، «هراس» «حمله به اچ 3»، احمد مرادپور با «سجاده آتش»، محمدعلی باشه آهنگر با «ملکه»، محمدحسین لطیفی با «روز سوم» که اثری پر مخاطب و به یادماندنی در این حوزه است، محمدحسین مهدویان با «ایستاده در غبار» نیز نام خودشان را به عنوان کارگردان سینمای دفاع مقدس به ثبت رساندند. نکته مهم دیگری که در این حوزه وجود دارد حضور زنان فیلمساز است که آنها نیز حضوری پررنگ داشتند و در میان آثاری که در این حوزه ساخته شده است چند فیلم نیز به نام آنها ثبت شده است. رخشان بنی‌اعتماد با «گیلانه»، نرگس آبیار با دو فیلم «شیار 143» و «نفس» منیر قیدی با «ویلایی‌ها»، انسیه شاه حسینی با « شب بخیر فرمانده» نام خودشان را به عنوان فیلمساز سینمای دفاع مقدس مطرح کردند. 58244

تله سینما

خبرآنلاین