نژلا پیکانیان: توقیف واژه تلخ اما آشنایی در عرصه فرهنگ
و هنر کشور ماست و سینماگران شاید آشنایی بیشتری با آن داشته و طعم تلخش را بارها چشیده
باشند. این که فیلمی رنگ پرده را نبیند یا از آن پایین کشیده شود، دلیل‌های زیادی می‌تواند
داشته باشد؛ از موضوع و فیلمنامه گرفته تا گریم و لباس بازیگران و البته مسائل حاشیه‌ای.
اما یکی از علت‌هایی که در چند سال گذشته چند باری گریبان برخی از آثار سینمایی را
گرفته، ممنوع‌الفعالیت بودن نوشته یا نانوشته یکی از بازیگران یا عوامل فیلم بوده است.
سال‌های اول انقلاب اسلامی دوران توقیف فیلم‌هایی
سینمایی بود که به خاطر حضور بازیگران پیش از انقلاب اجازه اکران پیدا نکردند. گرچه
دلایل مختلفی برای نمایش ندادن بسیاری از آن فیلم‌ها وجود داشت، اما خیلی از این آثار
قربانی حضور چهره‌هایی شدند که به دلایل قوانین تازه‌ای که بر سینما حاکم شده بود،
مجاز به حضور مقابل دوربین نبودند.
اما در سال‌های اخیر هم چندین فیلم از تولیدات
سینمای ایران به دلیل حضور برخی چهره‌های هنری به فهرست توقیفی‌ها اضافه شدند یا
خطر اکران نشدن از بیخ گوش آنان رد شد.
در این گزارش که به بهانه اکران نشدن «سه
بیگانه» به کارگردانی مهدی مظلومی تهیه شده است، نگاهی داشته‌ایم به فیلم‌های مهمی
که به خاطر حضور یک چهره منشوری، روی پرده نرفتند یا تا آستانه توقیف پیش رفتند، اما از این بحران جستند.
پنجمین سوار سرنوشت/
ایرج قادری
طبیعی است که
پس از انقلاب اسلامی و تغییرات زیادی که در جامعه به وجود آمد امکان نمایش بسیاری
از فیلم‌هایی که در زمان پیش از انقلاب ساخته شده بود و اغلب مضامینی خلاف عرف روز داشتند فراهم نبود. به خصوص اینکه عده زیادی از عامه مردم نیز که آن روزها تحت
تاثیر جو بودند خود عاملی مهم برای اکران نشدن برخی آثار
سینمایی به شمار می‌آمدند.
ماجرای توقیف فیلم‌ها در سینمای ایران به سال 59 بر می‌گردد. سعید مطلبی در آن سال فیلمی سینمایی با عنوان «پنجمین سوار سرنوشت» ساخت و از
حضور بازیگرانی همچون ایرج قادری، فخری خوروش، مرتضی عقیلی و ... در آن بهره برد.
گرچه شانس با این کارگردان یار نبود و حضور قادری که یکی از چهره‌های مطرح آن
سال‌های سینما بود به جای رونق بخشیدن به جذب مخاطب و پیرو آن فروش بیشتر فیلم
باعث شد تا این ساخته مطلبی به عنوان اثری توقیفی لقب بگیرد. اما نکته عجیب درباره
این فیلم صدور مجوز اکران آن بعد از 30 سال بود. «پنجمین سوار سرنوشت» سال 88 بعد
از اینکه شاید کارگردانش هم فراموش کرده بود چنین اثری را ساخته مجوز اکران گرفت.
برزخی‌ها / ایرج
قادری
دو سال پس از توقیف
فیلم ایرج قادری این کارگردان یک فیلم سینمایی را کارگردانی کرد تا نامش علاوه بر
بازیگر ممنوع‌الفعالیت به عنوان کارگردان ممنوع‌الفعالیت نیز ثبت شود. یکی دیگر از فیلم‌های
سینمایی که در سال‌های اول انقلاب مورد غضب قرار گرفت و توقیف شد «برزخی‌ها» به
کارگردانی ایرج قادری بود.
مرحوم قادری این فیلم را در سال 1361 کارگردانی کرده
بود و علاوه بر خودش ناصر ملک مطیعی، سعید راد، محمدعلی کشاورز، ثریا حکمت و مرحوم
فردین نیز در آن نقش‌آفرینی می‌کردند. حضور ستاره‌های قبل از انقلاب در این فیلم
باعث شد تا «برزخی‌ها» مدت کمی رنگ پرده را به خود ببیند و بعد از مدتی توقیف شود.
پس از ان نیز بازیگرانش ممنوع‌الفعالیت شدند.
این فیلم ایرج قادری با اینکه مدت
محدودی در سینماها اکران شد، اما رقمی حدود هشت میلیون تومان فروش داشت و در آن سال در مدت زمان بسیار کوتاه اکران رکورد
فروش را شکست. اما نکته جالب درباره این فیلم اعتراض‌هایی بود که
به اکران کوتاه مدت آن شده بود. مجید معادیخواه وزیر وقت فرهنگ و
ارشاد اسلامی در بیان بخشی از خاطراتش از زمان تصدی‌اش بر وزارت ارشاد آن دوران
محسن مخلباف را یکی از معترضان اصلی اکران این فیلم به دلیل حضور ستاره‌های پیش از
انقلاب دانسته و گفته: « شما
بروید روزنامه کیهان آن موقع را بخوانید و ببینید چه داد و فریادی امثال آقای
مخملباف راه انداختند.»
سفر به هیدالو /
مجتبی راعی
جنجال‌های فراموش
نشدنی که انتشار یک فیلم خصوصی از زهرا امیرابراهیمی به همراه داشت کار را
درباره فیلم مجتبی راعی به جایی رساند که خیلی‌ها اکران «سفر به هیدالو» را مشروط به
فتوای آیات عظام دانستند. مجتبی راعی «سفر به هیدالو» را در سال 1384 ساخت اما به
دلیل بازی امیرابراهیمی شرایط اکران آن هرگز فراهم نشد.
راعی در مورد شرایطی که برای اکران فیلمش به وجود آمده بود، اعلام کرد: «همان طور که جایی مانند تلویزیون فیلم های
خوب بازیگری مانند نیکول کیدمن را نشان می‌دهد این فیلم هم باید نشان داده می‌شد.»
داستان «سفر به هیدالو»درباره یک استاد دانشکاه است. آخرین کتاب دکتر فخرالدین
حسینی (استاد دانشگاه) و پژوهشگر طراز اول مبتنی بر کامل ترین نظریاتش در باب
عرفان و ایمان در حال چاپ است. روابط او و همسرش به دلیل نداشتن فرزند، روزبه روز
به سردی گرایش پیدا کرده و سکته قلبی او مزید بر مشکلاتش می‌شود. محمود پاک نیت،
پروانه معصومی، مهناز افضلی، همایون ارشادی، زهرا امیرابراهیمی، عباس امیری و... نیز
از جمله بازیگران این فیلم توقیفی هستند.
درباره الی / اصغر
فرهادی
اگر تعدای از آثار سینمایی ایران به دلیل حضور یک چهره منشوری هیچگاه رنگ پرده را ندیدند، اما بودند فیلم هایی که به همین دلیل دچار مشکل شدند ولی عاقبت به نمایش درآمدند.
سال 87 اصغر فرهادی
یکی از بهترین ساخته‌هایش را با حضور جمعی از بازیگران جوان و مطرح سینما ساخت و
این اثر «درباره الی» نام گرفت. این ساخته فرهادی اما به دلیل حضور گلشیفته فراهانی با مشکلاتی روبرو شد. فراهانی پیش از آنکه «درباره الی» در ایران نمایشی داشته باشد در فیلم «مجموعه دروغ‌ها» ساخته ریدلی اسکات حضور یافت و روی فرش قرمز آن در
خارج از کشور بدون حجاب ظاهر شد.
حضور گلشیفته باعث شد تا نمایش فیلم در بیست و هفتمین دوره جشنواره فجر با مشکلاتی روبرو شود حتی این ذهنیت به وجود آید که ممکن است اجازه اکران عمومی آن صادر نشود. با شرایطی که در بخش دولتی به وجود آمد و مشکل این فیلم برطرف شد و فیلم فرهادی توانست با حضور گلشیفته روی پرده سینما بود.
نقش نگار / علی
عطشانی
ستاره سال‌های دور
سینمای ایران بیش از 30 سال از عشق‌اش سینما دور مانده بود و در تمام این سال‌ها
بدون اینکه کوچکترین حرفی به زبان بیاورد این دوری را تاب آورده بود. ناصر ملک
مطیعی نامی خاطره‌انگیز برای همه علاقه‌مندان به سینماست که بعد از چندین سال دوری
سال 92 و بعد از رد پیشنهاد‌های زیادی که در این سال‌ها داشت به دعوت علی
عطشانی برای بازی در فیلم سینمایی «نقش نگار» پاسخ مثبت داد و همین حضور کوتاه او
باعث به وجود آمدن حواشی زیادی برای این فیلم شد. ملک مطیعی در مصاحبه‌ای که بعد
از چند سال داشت گفته بود هیچ وقت به او اعلام نکردند که ممنوع‌الکار است، اما از
شواهد و قرائن اینطور برمی‌آمد که او نیز مثل خیلی دیگر از هم نسلانش بعد از
انقلاب اجازه حضور در کاری را نداشته است. دلیل توقیف فیلم «نقش نگار» نیز حضور هر
چند کوتاه ناصر ملک مطیعی بود که در نهایت بعد از حدود سه سال و با روی کار آمدن
دولت جدید مشکل این فیلم برطرف و در شرایطی بد نیز اکران شد.
سه بیگانه / مهدی مظلومی
اگر در اوایل دهه شصت و نخستین سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی مشکل حضور بازیگران پیش از انقلاب از دلایل اصلی توقیف و اکران نشدن فیلم‌های سینمایی بود، حالا در دهه 90 پیوستن بازیگران، کارگردانان و برخی دیگر از عوامل تولید فیلم و سریال‌ها به شبکه‌های ماهواره‌ای از جمله GEM به معضلی جدی برای نمایش برخی آثار تبدیل شده است. آخرین نمونه این مشکل جدای از مجموعه‌های تلویزیونی متوجه فیلم «سه بیگانه» به کارگردانی مهدی مظلومی است که به تازگی اعلام شده از چرخه اکران کنار گذاشته شده است. گرچه هنوز حکم قطعی درباره توقیف این فیلم صادر نشده است، اما سخنگوی شورای صنفی نمایش اعلام کرده پرونده فیلم سینمایی «سه بیگانه» به کارگردانی مهدی مظلومی در وزارت ارشاد در دست بررسی است به همین دلیل فیلم دیگری در اکران جایگزین آن شده است. نتیجه این بررسی‌ها چه شود و به کجا انجامد به نظر می‌رسد که حالا حالاها مشخص نشود تا مثل خیلی فیلم‌های دیگر «سه بیگانه» نیز به آرشیو توقیفی‌های سینما اضافه شود. اما فعلا می‌توانیم دلمان را خوش کنیم که سرنوشت اکران این فیلم در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
نیمه شب اتفاق افتاد
/ تینا پاکروان
دومین اثر بلند سینمایی
تینا پاکروان که در سال 94 ساخته شد نیز به دلیل کشف حجاب یکی از بازیگرانش و پیوستن او
به جِِم در چند قدمی توقیف
قرار داشت اما این بار اغماض مدیران سینمایی باعث شد تا فیلم «نیمه شب اتفاق
افتاد» با وجود بازی رابعه اسکویی در یکی از نقش‌های فرعی اکران شود. تشویق حضار
به هنگام تماشای بازی اسکویی در این فیلم در جشنواره فیلم فجر تنها حاشیه‌ای بود که
برای این فیلم رقم خورد.
58244